Lễ hội chùa Côn Sơn còn được gọi là Lễ hội Côn Sơn hay còn gọi là Lễ hội chùa Hun, có nguồn gốc từ thế kỷ XIV ngày giỗ của Trúc Lâm đệ tam Tổ, Huyền Quang
Lễ hội Côn Sơn được tổ chức tại chùa Côn Sơn (Côn Sơn Thiên Tư Phúc tự) hay còn gọi là chùa Hun; nằm dưới chân núi Côn Sơn. Nằm trong quần thể di tích Côn Sơn-Kiếp Bạc, thành phố Chí Linh, Hải Dương. Chùa Côn Sơn gắn liền với cuộc đời; sự nghiệp của các vị anh hùng dân tộc như danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi, Hưng Đạo vương; Tiết chế Quốc công Trần Quốc Tuấn.
Đây cũng là chốn tổ của Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm thời Trần. Bên cạnh đó, nơi đây còn được thiên nhiên ưu đãi với cảnh quan hội tụ nhiều giá trị văn hóa phi vật thể dặc trừng thông qua lễ hội và các nghi lễ để giới thiệu đến với du khách thập phương.
Đến với khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc; du khách sẽ được khám phá tìm hiểu văn hóa, nét đẹp đặc trưng của cảnh quan nơi đây với chùa Côn Sơn; đền Nguyễn Trãi. Chùa Côn Sơn từ thế kỷ 14 đã trở thành chốn tổ của Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm Đại Việt.
Điểm nổi bật lớn nhất dân số của Con Son Flics – Kiep Bac là chùa hình nón, Đền Nguyễn Trãi và Đền Bạc Ladies. Chùa Côn Sơn nằm dưới chân núi Kun Sơn kể từ thế kỷ 14; và nơi này đã trở thành những nơi thiền Phật giáo sau đây của Lâm Đại Việt.
Nơi lưu giữ những kỷ niệm
Đây là nơi lưu giữ những kỷ niệm về cuộc đời; sự nghiệp vẻ vang của các anh hùng, danh nhân tiêu biểu của dân tộc ta như Trần Nhân Tông; Pháp Loa, Huyền Quang, Trần Nguyên Đán… và đặc biệt là Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi. Tại đây, ông đã dốc tâm huyết viết bản Tuyên ngôn Độc lập bất hủ “Bình Ngô Đại Cáo.”
Đền thờ Nguyễn Trãi là một trong những công trình trọng điểm nằm trong quần thể khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc. Ngôi đền chính tựa lưng vào Tổ Sơn; hai bên tì vào hai dãy núi Ngũ Nhạc và Kỳ Lân, là tả Thanh Long và hữu Bạch Hổ; phía trước có hồ nước rộng, tiếp theo là núi Trúc Thôn đối diện với núi Phượng Hoàng; xa là dãy núi An Lạc tạo nên thế núi lớp lớp điệp trùng… Đền thờ Nguyễn Trãi được xây dựng gần nơi ngày xưa từng có đền thờ bà Trần Thị Thái – thân mẫu của Nguyễn Trãi.
Lễ hội được tổ chức quy củ
Trong những năm gần đây, Lễ hội chùa Côn Sơn được cộng đồng cư dân phường Cộng Hòa; xã Lê Lợi, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương cùng với Ban Quản lý Di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc tổ chức vào tháng Giêng hằng năm, từ ngày 15 đến ngày 22.
Từ thời Lê Sơ, lễ hội chùa Côn Sơn đã được tổ chức rất quy củ. Sách Đại Nam nhất thống chí chép: “Phong tục ở đây, cứ đến đầu mùa xuân; trai gái đến chùa dâng hương hàng tuần mới tan, đó là thắng hội của một phương”. Đầu thế kỷ XX, lễ hội bị thu hẹp lại, hầu như chỉ là việc nội bộ của tăng ni và cư dân xã sở tại. Lễ hội bị gián đoạn trong cuộc chiến tranh chống Mỹ và được khôi phục vào năm 1968. Năm Canh Thân (1980); Lễ hội chùa Côn Sơn được tổ chức long trọng nhân kỷ niệm 600 năm ngày sinh danh nhân văn hoá Nguyễn Trãi.
Diễn trình lễ hội
Năm 1994, Ban Quản lý Di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc được thành lập; từ đó việc tổ chức các nghi lễ trong hội có quy mô và phong phú hơn. Đặc biệt, năm 2006, khi thực hiện Đề án Nâng cấp Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc giai đoạn 2006 – 2010; nhiều nghi lễ liên quan được phục dựng thành công, tiêu biểu là:
– Lễ dâng hương khai hội: diễn ra vào ngày 16 tháng Giêng; tưởng niệm ngày viên tịch của Đệ tam tổ Trúc Lâm Huyền Quang tôn giả và tôn vinh công đức to lớn của Thiền phái Trúc Lâm.
– Lễ rước nước, mộc dục: đây là một nghi lễ quan trọng trong Lễ hội Côn Sơn; diễn ra vào sáng ngày 16 tháng Giêng, ngay sau khi kết thúc lễ dâng hương khai hội. Năm 2008, lễ mộc dục chùa Côn Sơn được phục dựng; thu hút được đông đảo cộng đồng tham gia.
– Lễ Mông Sơn thí thực: diễn ra vào tối ngày 17 tháng Giêng tại sân chùa Côn Sơn. Đàn Mông Sơn thí thực bao gồm: đàn chính và đàn tiến cúng Phật. Đây là một trong những nội dung quan trọng được phục dựng thành công trong Đề án nâng cấp Lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc giai đoạn 2006 – 2010.
– Lễ tế trời đất trên núi Ngũ Nhạc: diễn ra vào sáng ngày 17 tháng Giêng tại Trung Nhạc miếu, trên núi Ngũ Nhạc, do các pháp sư thực hiện. Vật phẩm gồm lễ chay (hoa quả, các loại bánh), lễ mặn (xôi, thịt); ngoài ra, còn có đồ mã và ngũ cốc… Tế trời đất tại Ngũ Nhạc để cầu phúc, tránh hoạ; mong cho mùa màng bội thu, quốc thái, dân an.
Các sinh hoạt văn hóa dân gian trong hội
Ngoài các nghi lễ gắn với tôn giáo, tín ngưỡng; Lễ hội chùa Côn Sơn còn hấp dẫn đặc biệt đối với du khách bởi các sinh hoạt văn hóa mang tính đặc thù, tiêu biểu như:
– Đu tiên: được tổ chức từ ngày 16 đến ngày 18 tháng Giêng. Hình thức phổ biến là đu đôi, với từng cặp thanh niên (một nam, một nữ) cùng lên đu so tài.
– Thư pháp: vào những ngày hội; các cụ đồ và các vị cao tăng thường viết chữ Hán – Nôm tặng cho du khách. Hiện nay, câu lạc bộ Hán – Nôm của tỉnh Hải Dương đã về đây viết chữ để phục vụ cho du khách khi đến chùa.
– Đấu vật: là tâm điểm thu hút khách thập phương khi về dự Lễ hội chùa Côn Sơn từ bao đời nay.
– Hát quan họ: được tổ chức vào những ngày diễn ra lễ hội từ ngày 16 đến ngày 20 tháng Giêng; tại cổng chùa Côn Sơn.
Lễ hội lớn của vùng châu thổ Bắc Bộ
Côn Sơn thuộc chốn Tổ của Thiền phái Trúc Lâm; một Thiền phái mang tư tưởng tự cường dân tộc. Lễ hội chùa Côn Sơn là một trong những lễ hội lớn của vùng châu thổ Bắc Bộ cũng như của cả nước. Từ lâu; việc tham gia lễ hội hằng năm đã trở thành nhu cầu không thể thiếu trong đời sống văn hóa – tâm linh của cộng đồng.
Lễ hội chùa Côn Sơn chứa đựng; phản ánh nhiều vấn đề lịch sử; văn hóa dân tộc, giúp các nhà khoa học tìm hiểu; nghiên cứu về đời sống, tín ngưỡng; phong tục tập quán gắn liền với khu di tích đặc biệt quan trọng này; nhằm góp phần gìn giữ di sản văn hóa của cha ông ta để lại cho các thế hệ.
Lễ hội chùa Côn Sơn còn là dịp tôn vinh các bậc tiền nhân có công xây dựng Thiền phái Trúc Lâm; xây dựng đất nước, chống giặc ngoại xâm… Với đạo lý uống nước nhớ nguồn; lễ hội được cộng đồng tổ chức mang tính chất như cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, giúp thế hệ trẻ bồi đắp thêm lòng tự hào về truyền thống quê hương; đất nước. Đặc biệt, lễ hội đã gắn bó với làng xã, địa danh; vùng đất như một thành tố không thể thiếu trong đời sống cộng đồng.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc sắc của lễ hội, năm 2012; Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa Lễ hội chùa Côn Sơn vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình Lễ hội truyền thống.
Nguồn: Dsvh.gov.vn
